Hoe de ouderenzorg is veranderd

Vroeger woonden ouderen vaak bij hun kinderen. Als dat niet meer ging, verhuisden ze naar een bejaardenhuis. De zorg ging toen vooral over veiligheid en een dak boven het hoofd, minder over zelfstandigheid of wensen van de oudere zelf.

Later kwamen er meer verpleeghuizen voor mensen die veel zorg nodig hadden, zoals mensen met dementie. De overheid regelde en betaalde veel zorg. Zorgprofessionals deden het meeste werk. Er was minder aandacht voor wat ouderen zelf nog konden.

Rond het jaar 2000 veranderde dat. Mensen wilden langer thuis blijven wonen en meer zelf bepalen. Zorg ging niet meer alleen over ‘zorgen voor’, maar ook over ‘zorgen dat’ – zorgen dat mensen zelf dingen kunnen blijven doen.

Vanaf 2015 veranderde de zorg opnieuw. Gemeenten kregen meer taken en er kwam meer aandacht voor zorg door familie en andere naasten. De nadruk ligt nu op persoonlijke zorg, kwaliteit van leven en eigen regie. Ook technologie, zoals beeldzorg en automatische medicijndoosjes, speelt een grotere rol.

Zorg gaat tegenwoordig ook over welzijn: een goed gevoel, sociale contacten en een zinvolle dag. Familie en vrienden worden steeds belangrijker. Samen zorgen we beter.

Samen zorgen we voor warme en persoonlijke zorg.

De rol van familie wordt belangrijker

Er komen steeds meer ouderen en minder jonge mensen. Daardoor zijn er minder zorgmedewerkers. Familieleden en naasten gaan dus een grotere rol spelen in de zorg.

Veel ouderen willen graag thuis blijven wonen. Familie kan helpen met dagelijkse dingen, gezelschap en het opmerken van veranderingen. Dit helpt ook de band tussen ouder en naaste.

Zorg draait steeds vaker om een samenwerking tussen drie partijen:

• De cliënt of bewoner
• De familie of naasten
• De zorgmedewerker
• De zorgmedewerker

Deze drie vormen samen een driehoek. Vroeger stond de zorgprofessional centraal. Nu kijk je als professional hoe je het bestaande netwerk kunt ondersteunen. Dat vraagt soms om verandering van denken en doen. En dat is best lastig.

Zijn alle mantelzorgers overbelast?

Niet alle mantelzorgers zijn overbelast. Ongeveer 1 op de 5 voelt zich zwaar belast. Vooral mantelzorgers die meer dan 20 uur per week zorgen, hebben meer risico. Ook mantelzorgers van mensen met dementie of psychische problemen voelen zich vaker overbelast. Vrouwen en oudere mantelzorgers hebben vaker last van stress dan mannen of jongeren (bron: 2022).

Wat geloof jij over familie en samenwerken?

Hoe je denkt over familie, heeft invloed op hoe je met hen omgaat. Denk je bijvoorbeeld: “Familie bemoeit zich te veel”? Dan sta je misschien minder open voor samenwerking. Maar denk je: “Familie wil het beste voor hun dierbare”? Dan luister je beter en werk je prettiger samen.

Positieve gedachten helpen om goed samen te werken. Zo ontstaat vertrouwen. En dat is belangrijk, want familieleden zorgen vaak al lang voor hun naaste. Ze willen graag dat de zorg goed blijft.

Niet alle mantelzorgers zijn overbelast. Als je denkt van wel, durf je misschien niet meer te vragen of ze iets kunnen doen. Maar veel mantelzorgers doen juist graag iets.

Helpende gedachten:

• Familie kent de cliënt goed
• Goede zorg doen we samen
• Er zijn meer mensen in het netwerk dan je denkt
• Iedereen doet zijn best vanuit liefde
• Wij sluiten aan bij een bestaand netwerk

Het netwerk zichtbaar maken

Wil je goed samenwerken met familie en naasten? Breng dan het netwerk rond de oudere in beeld. Dat kan met een ecogram: een overzicht van mensen die belangrijk zijn voor de cliënt.

Zo maak je een ecogram:

1. Teken een cirkel met de naam van de cliënt in het midden.
2. Zet mensen uit de omgeving in cirkels eromheen.
3. Schrijf erbij wat zij doen (gezelschap, advies, praktische hulp).
4. Trek lijnen tussen de cliënt en deze mensen.

Vragen om te stellen:

• Wie komt op bezoek?
• Wie helpt met dagelijkse dingen?
• Met wie heeft u contact in de buurt?
• Bent u lid van een club of kerk?
• Heeft u contact via WhatsApp, e-mail of post?
• Wie is belangrijk voor u?

Zo zie je wie al iets doet en wie misschien kan helpen. En je laat zien: u staat er niet alleen voor.

Het gesprek over samen zorgen

Wil je goed samenwerken? Begin dan een open gesprek, zonder oordeel. Laat merken dat je de familie waardeert. Vraag bijvoorbeeld:

• “Wat doet u nu voor uw vader/moeder?”
• “Wat vindt u belangrijk in de zorg?”
• “Wat mogen we absoluut niet van u overnemen?”

Deze vragen zorgen voor betrokkenheid en duidelijkheid. Wees eerlijk over wat mogelijk is, maar denk altijd mee: hoe kunnen we het samen goed doen? Gebruik hulpmiddelen zoals praatplaten of gesprekskaartjes. Maak afspraken en leg die vast. Zo voorkom je verwarring. Gebruik woorden die samenwerking laten zien. Zeg liever: “We verwelkomen uw moeder”, in plaats van “We nemen haar op.” Dat klinkt vriendelijker.

Tips voor samenwerking

• Denk na over jouw overtuigingen: helpen ze of houden ze je tegen?
• Begin elk gesprek zonder oordeel.
• Breng het netwerk van de cliënt samen in beeld.
• Zorg dat het netwerk betrokken blijft.
• Stel de vraag: “Wat mogen we echt niet van u overnemen?”
• Leg afspraken goed vast.
• Gebruik taal die gelijkwaardigheid uitstraalt.
• Stuur bij een verhuizing een verhuiskaart – dan blijft iemand in beeld.
• Blijf in gesprek. Situaties veranderen, dus blijf afstemmen

Voorbeelden uit de praktijk

Lid van het koor

Mevrouw Bokma gaat verhuizen naar een kleinschalige woonvorm voor mensen met dementie. Zingen in het koor was voor haar altijd belangrijk. Haar dochter wilde een afscheid regelen. Maar samen met de zorgmedewerker besloten ze iets anders: elk van de 30 koorleden haalt haar om de beurt op voor de repetitie. Zo blijft ze meedoen én verbonden. Het koor komt ook geregeld optreden in haar nieuwe huis.

Samen zorgen hoeft niet groot te zijn. Maar het is groots voor degene die het ontvangt.

Nog even samen onder de douche

De man van een vrouw met Parkinson woont sinds kort in een verpleeghuis. Ze mist het lichamelijke contact. Tijdens het kennismakingsgesprek stelde de zorgmedewerker iets voor: samen douchen, als dat fijn is. Dat werd hun wekelijkse ritueel. Elke donderdag zijn ze even alleen man en vrouw, zonder ziekte of zorg.

Soms zit echte zorg in iets kleins, maar waardevols.

‍